Procesy specjalne są istotnym elementem procesu produkcyjnego. Mają one na celu ocenę jego zgodności w wymaganiami. Weryfikacja ta może zostać przeprowadzona tylko poprzez wykonanie specjalistycznych badań. Takiej analizy nie umożliwia w żadnym stopniu kontrola wizualna.
Nadzór nad takimi procesami podlega szczególnym obwarowaniom ze względu na ograniczone możliwości ich weryfikacji. Ważne jest ciągłe monitorowanie oraz nadzorowanie parametrów procesu, aby w ten sposób zapewnić jak największą powtarzalność badań i ich wyników.
Nie bez znaczenia pozostaje fakt doboru odpowiednio wykwalifikowanych pracowników świadomych powierzonych im zadań, którzy wiedzę oraz kompetencje uzyskali poprzez naukę, szkolenia i odpowiednią praktykę. Coraz powszechniejszym staje się wymóg udokumentowania poziomu kompetencji polegający na przeprowadzeniu egzaminu kwalifikacyjnego.
Przykłady procesów specjalnych
- obróbka cieplno-chemiczna,
- spawanie,
- malowanie,
- lutowanie,
- odlewnictwo,
- przetwórstwo tworzyw sztucznych,
- nakładanie powłok,
- produkcja kompozytów,
- laboratoryjne metody badań materiałów,
- niekonwencjonalna obróbka ubytkowa oraz powierzchniowa,
- badania nieniszczące (NDT).
Ze względu na powszechne zastosowanie warto przyjrzeć się procesowi, jakim jest spawanie. W wielu fabrykach to podstawowy element procesu produkcji różnych wyrobów, od tych najprostszych do bardziej skomplikowanych. Są wśród nich zbiorniki ciśnieniowe, wyposażenie domowe i rolnicze, dźwignice, mosty, pojazdy transportowe i inne sprzęty. Z powodu specyfikacji wymagań oraz ograniczonej możliwości weryfikacji jakości procesów spawanie jest traktowane jako proces specjalny. Jakość nie może być sprawdzona w wyrobie, lecz powinna być razem z nim współtworzona.
Charakterystyczne, co jednocześnie łączy powyższe technologie, jest ich niecałościowa przewidywalność. Dodatkowo, aby wyniki tych procesów zostały w pełni skontrolowane, na produktach dokonywane są badania niszczące. Ciągły rozwój techniki, w tym badania radiograficzne, tomografia komputerowa dodatkowo umożliwiają zachowanie jakości oraz zgodności procesów specjalnych z wymaganiami. Należy podkreślić, iż to pracownicy zaangażowani w strategię ciągłego doskonalenia procesów specjalnych stanowią fundament zarządzania ww. obszarami.